Ίσως δεν υπάρχει πιο πολυσυζητημένο θέμα στην ιστορία της εκπαίδευσης και της κατανόησης των σκύλων από αυτό της κυριαρχίας. Παραμένει απορίας άξιο γιατί ακόμα το συζητάμε, μιας και η επιστήμη τα τελευταία πολλά χρόνια έχει δώσει απαντήσεις που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Θα γνωρίζετε σίγουρα φίλους σας αλλά και εκπαιδευτές, που διαφωνούν για το αν τελικά ο σκύλος μας εμφανίζει κάποιες συμπεριφορές επειδή "είναι κυριαρχικός" ή απλά επειδή είναι σκύλος.
Για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με τον σκύλο μας, είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πως σκέφτεται και πως μαθαίνει. Έχει τον τρόπο του να μας «μιλάει». Πρέπει επίσης να επιτρέψουμε την ανάγκη του να είναι σκύλος. Με αυτά τα πολύ βασικά και απλά (όχι εύκολα στην πράξη) στοιχεία θα μπορέσουμε να συμβιώσουμε αρμονικά. Πάμε όμως να δούμε πως ξεκίνησαν όλα αυτά περί κυριαρχίας.
Τι ονομάζουμε κυριαρχία στα ζώα; Ας προσπαθήσουμε να το πούμε απλά. Όταν ένα ζώο χρησιμοποιεί βία, επιθετικότητα, υποταγή ώστε να αποκτήσει πρώτο (προτεραιότητα) πρόσβαση σε "πράγματα" αναγκαία γι' αυτό. Η τροφή, το ζευγάρωμα, κατάλληλο μέρος για να κοιμηθεί είναι μόνο μερικά.
Για να βρούμε πως ξεκίνησαν όλα αυτά θα πρέπει να γυρίσουμε πολύ πίσω, τις δεκαετίες '30 και '40, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μια αγέλη λύκων υπό αιχμαλωσία στον ζωολογικό κήπο της Βασιλείας στην Ελβετία ("Expressions Studies on Wolves"). Επικεφαλής της έρευνας ήταν ο Ελβετός ειδικός στην συμπεριφορά ζώων Rudolph Schenkel. Ο Schenkel διαπίστωσε τότε πως οι λύκοι μαλώνουν πολύ συχνά μεταξύ τους για το ποιος θα αποκτήσει την "αρχηγία". Ο νικητής ονομάστηκε "Alpha Wolf".
Αυτή την στιγμή δεν προσπαθούμε να κατηγορήσουμε τον Schenkel. Η έρευνα του όμως είχε ένα βασικό χαρακτηριστικό που τελικά οδήγησε σε αυτήν την τόσο μεγάλη παρεξήγηση. Οι λύκοι ήταν σε κατάσταση αιχμαλωσίας. Ας το δούμε αναλυτικά.
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της έρευνας οι λύκοι βρίσκονταν σε συνεχή ανταγωνισμό και ο πιο δυνατός, αυτός που μπορούσε να επιβληθεί στους υπόλοιπους για τη τροφή, ζευγάρωμα, πειθαρχία ήταν αυτόματα και ο αρχηγός. Ο Schenkel δεν είχε λάθος. Πραγματικά ακόμα και σε έρευνες που έχουν γίνει σήμερα σε αγέλες λύκων υπό αιχμαλωσία αυτό συμβαίνει. Το θέμα είναι πως μιας και δεν ήταν φυσιολογικό να ζουν λύκοι σε αιχμαλωσία, οι συμπεριφορές τους επίσης δεν ήταν φυσιολογικές. Επίσης η αγέλη δεν είχε σχηματιστεί φυσιολογικά. Την αποτελούσαν λύκοι από διαφορετικές αγέλες που αιχμαλωτίστηκαν.
Τη δεκαετία του '70 ο L.David Mech κυκλοφόρησε το βιβλίο “The Wolf: Ecology and Behaviour of an Endangered Species” και στην ουσία υποστήριξε το ίδιο πράγμα. Οι σκύλοι είναι απόγονοι των λύκων οπότε είναι κυριαρχικά ζώα. Βέβαια ο Mech συνέχισε την έρευνα του και το 1999 κυκλοφόρησε το βιβλίο “Alpha Status, Dominance and Division of Labor in Wolf Packs” στο οποίο διόρθωσε το λάθος του σχετικά με την κυριαρχία στα σκυλιά. "Διέγραψε" τον όρο Alpha Male που λίγο πολύ ο ίδιος είχε δημιουργήσει. Μάλιστα το 2008 έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο "Whatever Happened to the Term Alpha Wolf?". Μπορείτε να το κατεβάσετε πατώντας εδώ. Να αναφέρουμε, για το καλό του κειμένου, πως ο L.David Mech είναι ένας άνθρωπος που αφιέρωσε πάνω από 50 χρόνια από την ζωή του στην μελέτη των λύκων.
Έρευνες που έγιναν σε "ελεύθερες" αγέλες λύκων μας έδειξαν λοιπόν πως η συμπεριφορά τους είναι τελείως διαφορετική. Η δομή μιας αγέλης μοιάζει πολύ από αυτή της "οικογένειας". Αποτελείται από ένα ζευγάρι (πατέρας-μητέρα) και τους απόγονους τους. Συχνά μία αγέλη την απαρτίζουν περισσότερες από μία οικογένειες. Όταν οι απόγονοι ωριμάζουν -συνήθως συμβαίνει στα δύο χρόνια- φεύγουν από την αγέλη. Τα μόνα μόνιμα μέλη είναι το αρχικό ζευγάρι. Σε μία αγέλη που ζει υπό αιχμαλωσία καταλαβαίνετε πως αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Η ύπαρξη για πολλά χρόνια, πολλών "ώριμων" λύκων σε μία αγέλη είναι αυτό που δημιουργεί τον ανταγωνισμό και τους καυγάδες. Τα συμπεράσματα του Schenkel με τα χρόνια και με την λογική ότι οι σκύλοι προέρχονται από τους λύκους, υιοθετήθηκε λανθασμένα από πολλούς εκπαιδευτές και ειδικούς συμπεριφοράς σκύλων. Δεν θα επεκταθούμε με λεπτομέρειες σε θέματα που αφορούν τη δομή και συμπεριφορά σε μια κοινωνία λύκων. Δεν είναι αυτό το θέμα μας και επίσης είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο έρευνας.
Σήμερα γνωρίζουμε πως οι σκύλοι μας δεν είναι λύκοι και η συμπεριφορά τους διαφέρει κατά πολύ. Όλες οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν πως ο σύγχρονος σκύλος με το σύγχρονο λύκο είχαν κάποιον κοινό πρόγονο, και δεν προέρχεται ο πρώτος από τον δεύτερο. Από την εξημέρωση του προϊστορικού αυτού κοινού προγόνου και όχι από το λύκο που γνωρίζουμε σήμερα προήλθαν τα τελευταία 200 χρόνια περίπου οι σύγχρονες φυλές σκύλων.
Σήμερα οι σκύλοι δεν ζουν ελεύθεροι στην άγρια φύση, δεν αγωνίζονται καθημερινά για την τροφή τους και δεν χρειάζεται να ανταγωνιστούν κανέναν για να κερδίσουν ένα ζεστό μέρος για να κοιμηθούν, να προστατευτούν ή να ζευγαρώσουν. Το σημαντικότερο από όλα είναι πως οι σκύλοι μας δεν έχουν κανένα λόγο να μας ανταγωνίζονται. Οι άνθρωποι και οι σκύλοι δεν είμαστε αγέλη. Είμαστε μία ομάδα που προσπαθεί να συμβιώσει αρμονικά σε μια ανθρώπινη οργανωμένη κοινωνία.
Οι σκύλοι γνωρίζουν πως δεν είμαστε σκύλοι. Οι σκύλοι δεν δημιουργούν αγέλη με τους ανθρώπους και δεν προσπαθούν να κερδίσουν μία θέση στην ιεραρχία. Είναι κάτι που έχει αποδειχθεί επιστημονικά εδώ και πολλά χρόνια. Κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε γι αυτή την απαρχαιωμένη θεωρία. Είναι υποχρέωση κάθε σύγχρονου επαγγελματία να μιλάει με επιστημονικά δεδομένα και όχι να διαιωνίζει "λαϊκούς μύθους".
Στις μέρες μας υπάρχουν δύο μεγάλες σχολές εκπαίδευσης σκύλων. Η μία συνεχίζει να εφαρμόζει βία (ψυχολογική και σωματική) με σκοπό να "δείξει" στο σκύλο ποιος είναι το "αφεντικό". Η λογική και οι τεχνικές της είναι προϊόν εκείνης της έρευνας του Schenkel. "Πρέπει να κυριαρχήσω πάνω στο σκύλο γιατί αλλιώς θα κυριαρχήσει αυτός". Η άλλη σχολή (την αποκαλούμε και "force free") δεν χρησιμοποιεί καμία μορφή βίας (ψυχολογική και σωματική).
Κάποιοι ίσως σκέφτονται: "Μα με την μέθοδο της βίας έχουν εκπαιδευτεί σκυλιά επί δεκαετίες. Έχει αποτέλεσμα, το έχω δει και στην τηλεόραση!". Ας το θέσουμε διαφορετικά. Θα κλωτσούσατε το δύο χρονών παιδί σας επειδή κάνει "αταξίες"; Δεν θα του δείχνατε με τρόπο, που μπορεί ένα παιδί στην ηλικία του, να καταλάβει ότι δεν θέλετε να το ξανακάνει; Γιατί λοιπόν να μην κάνετε το ίδιο και με το σκύλο σας; Δεν είναι ο καλύτερος σας φίλος; Θα χτυπούσατε τον καλύτερο σας φίλο; Γιατί μπορεί να θέλει κάποιος να πληρώσει έναν επαγγελματία ώστε να εκπαιδεύσει τον σκύλο με κλωτσιές και βία; Τέλος η εκπαίδευση σκύλων που περιέχει οποιαδήποτε μορφή βίας έχει αποδειχθεί και επιστημονικά πως έχει πολλές παρενέργειες για το σκύλο.
Γιατί να εφαρμόζουμε βία όταν υπάρχει καλύτερος τρόπος;
Πρέπει να μάθουμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας. Εάν κατανοήσουμε πως ακριβώς σκέφτονται οι σκύλοι μας και μάθουμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους είναι απλό να τους δώσουμε να καταλάβουν τι ακριβώς ζητάμε από αυτούς. Δεν είναι πυρηνική φυσική. Χρειάζεται υπομονή, γνώση και να αφιερώσουμε πολύ χρόνο. Ας έχουμε κατά νου πόσο δύσκολο είναι για τους σκύλους μας να ζουν στο ανθρώπινο περιβάλλον και ας τους βοηθήσουμε. Η μόνη λύση είναι η σωστή εκπαίδευση του αγαπημένου μας φίλου.
Πολλοί είναι οι μύθοι που σχετίζονται με την "κυριαρχία". Θα αναφέρουμε κάποιους:
- Το σκυλί μου τραβάει στην βόλτα γιατί θέλει να δείξει ποιός είναι ο αρχηγός.
- Το σκυλί μου γρυλίζει γιατί θέλει να επιβληθεί.
- Το σκυλί μου δεν πρέπει να κοιμάται στον καναπέ γιατί έτσι θα νομίζει πως αυτός είναι το αφεντικό.
- Το σκυλί μου δεν με ακούει γιατί θέλει να μου δείξει πως είναι το αφεντικό.
Γι όλα τα παραπάνω υπάρχουν πολύ λογικές εξηγήσεις αλλά σίγουρα το "πρόβλημα" δεν είναι η κυριαρχία.
Υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαμε να πούμε για το θέμα και να γεμίσουμε δεκάδες σελίδες. Στο παραπάνω κείμενο προσπαθήσαμε όσο πιο απλά και σύντομα μπορούσαμε να λύσουμε μία μεγάλη παρεξήγηση.
Πηγές - Έρευνες:
- L. David Mech, “Alpha Status, Dominance, and Division of Labor in Wolf Packs,” Canadian Journal of Zoology 77, no. 8 (Aug. 1999): 1196–1203.
- Carlos Drews, “The Concept and Definition of Dominance in Animal Behaviour,” Behaviour 125, nos. 3–4 (1993): 283–313.
- James O’Heare, “Social Dominance: Useful Construct or Quagmire?” Journal of Applied Companion Animal Behavior 1, no. 1 (2007): 56–83.
Lisa Mullinax, “The Dog Whisperer Controversy,” 4Paws University, available here.
